Eliza Mackintosh – CNN. Marie Diouf, 35 jaar, is op haar mobiel aan het praten in Wolof terwijl zout voorbij vliegt. Gekleed in een rode boubou vormt ze een opvallende figuur in een spierwit landschap.
Terwijl de zon ondergaat en een oranje tint werpt over de zoutvlakten van Fatick, staat Diouf in het zuidwesten van Senegal met de hand op de heup en observeert een groep pezige jongemannen die inhakken op een verharde, gekristalliseerde heuvel. ‘Toen ik andere mannen zag die hun eigen land hadden, dacht ik: Waarom ik niet?’ zei Diouf, gebarend over de uitgestrekte vlaktes, bezaaid met oude baobabs. In de verte, verscholen in velden met droge maïs, ligt haar dorp Ndiemou, dat ‘zout’ betekent in de lokale Serer-taal.
Toen Senegal in 2000 land in het gebied privatiseerde, werd Diouf de eerste vrouw die investeerde. Het was een moedige stap in het West-Afrikaanse land, waar vrouwen beperkte toegang hebben tot onroerend goed ondanks het feit dat ze de overgrote meerderheid van de landbouwarbeid leveren. Tijdens het hoge oogstseizoen, van februari tot april, zijn honderden vrouwen bezig op de zoutvlakten onder temperaturen van meer dan 40 graden. Het zout wordt in manden op hun hoofd getransporteerd, maar financieel profiteren ze niet altijd van de zware productie.
Het is een ongelijkheid waar Diouf niet mee kon leven. ‘Toen ik begon, vertelden mannen me dat ik het niet zou volhouden in deze business, maar ik zou zeggen dat elke baan die een man kan doen, evengoed door een vrouw gedaan kan worden.’ Tegenwoordig voorziet ze tientallen vrouwen en mannen van werk – inclusief haar man – in haar eigen micro-bedrijf, produceert dagelijks ongeveer vier tot vijf ton zout in het hoogseizoen door water uit een nabijgelegen rivier te extraheren en aan land te verdampen.
‘Thuis is mijn man de baas, maar hier, in de zoutvlakten, ben ik het,’ zei Diouf, terwijl ze in een aanstekelijke gelach uitbarst. In hetzelfde jaar als Diouf haar stuk grond huurde werd er een presidentieel decreet uitgevaardigd dat al het in Senegal geoogste zout gejodeerd moest worden. Het is een strategie voor de volksgezondheid die algemeen wordt beschouwd als de meest effectieve manier om jodiumtekort te voorkomen, dat struma (gezwollen schildklier), groeiachterstand en mentale stoornissen kan veroorzaken – gezondheidsproblemen die delen van Senegal lang hadden geplaagd. En het is goedkoop om te doen – elke ton zout heeft ongeveer 6 ons kaliumjodaat nodig, wat slechts $ 4,25 kost. In de meeste ontwikkelde landen over de hele wereld is tafelzout bijna een eeuw lang verrijkt, vandaar dat het concept van jodiumtekort bijna niet wordt gehoord. Maar niet hier.
Ondanks dat Senegal de grootste zoutproducent in West-Afrika is (bijna 500.000 ton per jaar), is jodiumtekort nog steeds een hardnekkig probleem in het hele land. Experts zeggen dat het allemaal draait om kwaliteitscontrole, veel producenten lukt het niet om hun zout effectief te joden.
Die kwaliteitsproblemen zijn de reden waarom het Iodine Global Network, Global Alliance for Improved Nutrition en anderen Senegal ertoe aanzetten om kleinschalige producenten te ondersteunen in het industrieel produceren van gejodeerd zout: in verwerkt voedsel, specerijen en smaakmakers, zoals bouillonblokjes. Slechts 37% van de Senegalese huishoudens heeft toegang tot voldoende gejodeerd zout, volgens een landelijk onderzoek van 2015, en de situatie is erger op het platteland. Ter vergelijking: ongeveer 70% van alle huishoudens had wereldwijd gejodeerd zout in 2013.
En de behoefte aan jodium, dat cruciaal is voor de ontwikkeling van de hersenen, neemt toe tijdens de zwangerschap en de kindertijd. In 2015 had 30% van de zwangere vrouwen in Senegal jodiumtekort, volgens dezelfde enquête. Zonder de essentiële voedingsstof lopen ze het risico baby’s te verliezen in miskramen of kinderen te baren met permanente neurologische schade. Zelfs een lichte tekortkoming kan het IQ van een kind verlagen met 10 tot 15 punten.
Andere bronnen van jodium dan gejodeerd zout zijn zeevruchten, evenals sommige zuivelproducten en granen (afhankelijk van de grond waar het is gekweekt). Maar in plattelandsgebieden van Senegal maken deze voedingsmiddelen niet altijd deel uit van een gemiddeld dieet – vooral voor diegenen die worstelen met armoede en voedselzekerheid.
Diouf, gesteund door de in Canada gevestigde niet-gouvernementele organisatie Nutrition International, heeft de stok van de plaatselijke zakenvrouw en evangelist overgenomen, waarbij ze van deur tot deur ging om het bewustzijn over het belang van jodium te vergroten. Als gevolg daarvan lijkt Marie’s dorp, waar ze bekend staat als ‘de koningin van het zout’, aan te tonen dat de toegang tot voldoende gejodeerd zout zorgt een betere gezondheidssituatie.