Moina Spooner – IPS. Een onafhankelijke strategische studie uitgevoerd op vraag van de Verenigde Naties (VN) beveelt de volledige terugtrekking van de VN-vredesmacht uit de Democratische Republiek Congo (DRC) aan tegen 2022. Wat zijn de achterliggende redenen en de implicaties van deze maatregel? Mats Berdal, professor aan King’s College London en directeur van de onderzoeksgroep Conflict, Security and Development, waarschuwt voor de risico’s van een krappe deadline.
Waarom trekt de VN-vredesmacht zich terug?
Mats Berdal: ‘De missie van de VN in de DRC startte met een bescheiden troepenmacht voor toezicht in 1999. De VN-Veiligheidsraad stuurde die uit om te waken over het akkoord over het staakt-het-vuren dat was bereikt in augustus 1999 in Lusaka. Daarmee hoopten ze de tweede Congo-oorlog te beëindigen. Dat is niet gelukt.
‘Deze oorlog werd ook de Afrikaanse wereldoorlog genoemd, met in het ene kamp de regering van president Laurent Kabila en zijn geallieerde troepenmacht van Zimbabwe, Angola en Namibië en aan de andere kant de rebellerende Congolese partij Rally for Democracy, die de steun genoot van de regeringen van Rwanda, Oeganda en Burundi. De oorlog kwam officieel ten einde in 2003.
‘Maar oorlog en verregaande onveiligheid bleven de norm in het oosten van de DRC, met een verschrikkelijke burgertol. Naar schatting zijn meer dan vijf miljoen mensen gesneuveld door oorlog en geweld in deze regio tussen 1999 en 2008.
‘Die blijvende instabiliteit en geweld leidde tot een verdere tussenkomst door de Verenigde Naties. De waarnemende troepen groeiden in aantal. Momenteel is het de grootste VN-veldoperatie, met zo’n 20.000 personen ter plaatse, blauwhelmen en burgerpersoneel samengeteld.
‘Mettertijd veranderde ook de aard van het mandaat van de VN-missie. Ze werd in 2010 herdoopt tot VN-stabilisatiemissie en kreeg een dubbelmandaat: het beschermen van de burgers en het verstevigen van de staatsinstellingen in de DRC.
‘De Veiligheidsraad riep in 2015 voor het eerst op tot een terugtrekking van de missie – of, meer concreet, tot een overdracht van hun taken aan de regering en het VN-landenteam. Sindsdien zijn er bij elke mandaatvernieuwing (om de negen maanden) oproepen geweest om een planning voor de terugtrekking op te stellen. In maart 2019 heeft de Veiligheidsraad een onafhankelijke studie laten uitvoeren naar de exacte manier waarop die kan gebeuren. De studie is in oktober voorgelegd.
‘Het argument pro terugtrekking was lange tijd dat de Congolese regering na jaren van VN-aanwezigheid en drie presidentiële verkiezingen nu haar volle verantwoordelijkheden op het vlak van veiligheid en stabiliteit moet opnemen. Maar dat is niet de enige reden. Deze vredesmissie is behoorlijk duur en kost de VN jaarlijks een miljard euro. De lidstaten willen die kost zien verminderen.’
Wat heeft de VN-missie in de DCR bereikt na 20 jaar ter plaatse?
‘De VN-stabilisatiemissie is geen onverdeeld succes. De onafhankelijke strategische studie signaleert een belangrijke vooruitgang op vredesvlak, na 20 jaar vredeshandhaving is twee derde van het land ‘stabiel’ te noemen. ‘Na de verkiezingen in december 2018 is Joseph Kabila na 18 jaar presidentschap afgetreden en Felix Tshisekedi tot president verkozen. Die nieuwe politieke richting kan tot vooruitgang leiden in het land.
‘Hoewel er een zekere stabiliteit heerst in delen van het land, blijft het oosten geteisterd door conflicten tussen gemeenschappen en volksverhuizingen. Dat heeft deels te maken met de strijd voor de controle over natuurlijke rijkdommen. Er zijn nu meer dan honderd gewapende groeperingen actief in Noord- en Zuid-Kivu. De mensenrechten worden voortdurend geschonden door het Congolese leger. Ook dat blijft een enorm probleem en wijst erop dat na vele mislukte pogingen onder het wakend oog van de VN-stabilisatiemissie, er geen significante hervormingen gebeurd zijn in het leger.
‘Er is ook bitter weinig vooruitgang geboekt op het vlak van programma’s voor ontwapening, demobilisatie en re-integratie van gewapende bendeleden, of de hervorming van instanties die de naleving van wetten moeten verzekeren. Sterker nog, de oorzaken van de conflicten werden niet aangepakt, in het bijzonder de problemen rond landeigendom, en het beheer van mijnen en natuurlijke rijdommen.
‘En tot slot, al is de laatste verkiezing relatief vlot verlopen, toch is Tshisekedi’s positie zwak. Getrouwen van Kabila blijven sterk verweven in netwerken en machtsposities, zeker bij leger en politie.’
Welke gevolgen kan de terugtrekking hebben?
‘Alles hangt ervan af hoe de terugtrekking georganiseerd en uitgevoerd wordt. Als het overhaast gebeurt, zonder duidelijke politieke strategie en regionaal diplomatiek engagement, zal ze tot verdere instabiliteit en steeds terugkerende veiligheidscrisissen leiden.
‘De onafhankelijke strategische studie, die nu voorligt bij de Veiligheidsraad, erkent dat er nog vele hordes te nemen zijn. Maar ze lijkt iets te optimistisch over de vooruitgang die in drie jaar kan geboekt worden. Gezien de Congolese staat bijzonder zwak is, en niet in staat blijkt de veiligheidssector te hervormen, kan het vooropgestelde terugtrekkingsschema een operationeel keurslijf worden en een bron van instabiliteit.
‘De politieke druk om tijdschema’s op te stellen is begrijpelijk, maar transities moeten gebeuren op basis van haalbare doelstellingen en niet op basis van vastgepinde kalenderdata. Er moet vooral rekening worden gehouden met de onmiskenbare gevaren voor de bevolking bij een vervroegde terugtrekking van de VN-troepen. En bovenal moeten de VN hun inspanningen juist vergroten, in plaats van verkleinen, om met de politici van na de verkiezingen een band op te bouwen. De VN zouden de regering moeten helpen krachtige politieke instellingen uit te bouwen, en moeten verzekeren van regionale ondersteuning, sponsoring en diplomatieke bemiddeling om de vrede te consolideren. Dat alles zal zeer waarschijnlijk meer dan drie jaar tijd vragen.
‘Als de VN-vredesmacht echt substantieel vermindert tegen 2022, en de missie formeel eindigt, zal het van cruciaal belang blijven voor de VN en voor de internationale gemeenschap om zich op andere manieren te engageren om de vrede te helpen bestendigen.
Bron: The Conversation