Henning Melber – IPS. Namibië ging deze week naar de stembus. De oppermachtige partij Swapo is de gedoodverfde winnaar, maar voor het eerst in jaren zijn kleine scheurtjes zichtbaar in haar politieke machtsbolwerk, schrijft Henning Melber, buitengewoon hoogleraar aan de Universiteit van Pretoria.
De South West African People’s Organisation (Swapo) heeft het buitengewoon goed gedaan als regeringspartij onder de bevrijdingsbewegingen in Afrika ten zuiden van de Sahara. Alle hedendaagse bevrijdingsbewegingen die vervolgens regeringspartijen werden, bleven aan de macht. Maar geen enkele wist sinds de onafhankelijkheid zoveel steun te verwerven.
De eerste democratische verkiezingen voor een grondwetgevende vergadering vonden in november 1989 plaats onder supervisie van de Verenigde Naties. Sindsdien werden elke vijf jaar parlements- en presidentsverkiezingen gehouden in het land. De laatste verkiezing was in 2014, toen Swapo 80 procent van de stemmen haalde. Haar presidentskandidaat, Hage Geingob, haalde bijna 87 procent van de stemmen.
Er zijn geen profetische gaven nodig om te voorspellen welke partij de verkiezingen op 27 november gaat winnen. Ondanks enkele tegenslagen, zoals het mislukken van het anticorruptie- en armoedebeleid, blijft Swapo de dominante partij. Maar voor het eerst in dertig jaar tijd is er wellicht ook een andere trend zichtbaar. Voor zowel de partij als de presidentskandidaat kan de steun dalen.
Tanende macht
Drie jaar lang had Swapo de macht sterk in handen. Het patriottische verhaal is sterk geworteld in het officiële discours en de dagelijkse politieke cultuur. Twee slogans uit de bevrijdingsstrijd waren: ‘Eén Namibië, één natie’ en ‘Swapo is de natie en de natie is Swapo.’
Dit vertaalde zich in de valse vergelijking dat de partij de regering is, en dat de regering de staat is. Maar het electoraat verandert langzaam. De mensen die geboren zijn na de onafhankelijkheid van Zuid-Afrika op 21 maart 1990, zijn een relevante factor geworden.
Geingobs toenemende oproepen tot nationale eenheid wijzen erop dat deze mantra’s hun kracht aan het verliezen zijn. Uit tirades op sociale media blijkt een afkeer van de macht zoals tot nu toe niet eerder vertoond werd, wat leidde tot politieke discussies over het reguleren van deze media.
Het zou de eerste keer kunnen worden dat presidentskandidaat van Swapo minder steun verwerft dan de partij. Dat betekent niet alleen een deuk in Geingobs ego. Het betekent ook een verzwakking van zijn autoriteit tijdens de tweede termijn. En het zou besluiten over zijn opvolging als partijvoorzitter en staatshoofd kunnen beïnvloeden.
Hoge werkloosheid
Het werkloosheidspercentage in de groep jonger dan 35 jaar nadert de 50 procent. Zorgen hierover zijn terug te zien in de antwoorden van respondenten bij de laatste Afrobarometer. In die opiniepeiling werd werkloosheid genoemd als belangrijkste kwestie (52 procent). Droogte (30 procent), armoede (21 procent), onderwijs en watervoorziening (elk 20 procent) volgden daarna. Corruptie (16 procent), landverdeling (13 procent) en misdaad (11 procent) scoorden aanzienlijk lager.
Het land kampt met een serieuze economische crisis, in de aanloop naar de 29ste Onafhankelijkheidsdag op 21 maart. In het derde kwartaalrapport voor 2019 van het Institute of Public Policy Research is het als volgt verwoord:’Met de verkiezingen aan de horizon moet de huidige president beslissen wat zijn erfenis zal zijn: komen er hervormingen en wordt de neergang van de afgelopen vijf jaar gekeerd, of gaan deze politici de geschiedenis in als degenen die de Namibische economie lieten crashen?’
Nieuwe oppositiepartij
Nieuwe politieke partijen, zelfs als ze opgezet werden door Swapo-dissidenten kregen tot nu toe nooit voet aan de grond. Ze stalen stemmen van andere oppositiepartijen en werden later irrelevant.
Deze keer is de nieuwkomer de Landless People’s Movement. De partij werd opgericht door de plaatsvervangend minister van Land, na een ruzie met de partij over het landbeleid. Zijn plan om 20 van de 96 zetels te halen in het parlement, lijkt wishful thinking.
Hoeveel stemmen de Landless People’s Movement werkelijk zal trekken uit het Swapo-electoraat zal nog moeten blijken. Het is een kracht om rekening mee te houden in de dunbevolkte gebieden ten zuiden van Rehoboth. Maar zoals bij de meeste partijen is de basis vrijwel exclusief geworteld in bepaalde etnische bolwerken. Interessant is de vraag of deze nieuwe partij erin zal slagen de Popular Democratic Movement voorbij te streven, de partij die nu de officiële oppositie vormt.
Volgende president
Spannender dan de concurrentie tussen partijen is de directe verkiezing van de volgende Namibische president. In een verrassende zet registreerde Swapo-lid Panduleni Itula zich als ‘onafhankelijke kandidaat’, via een achterpoortje in de kieswet. Hij beweert stellig het recht te hebben de officiële kandidaat uit te dagen, terwijl hij weigert Swapo te verlaten. Het gaat, zo zegt hij, om een familieruzie waarbij je gewoon familie blijft terwijl je naar een oplossing zoekt.
De interne verdeeldheid binnen Swapo speelt hier kennelijk een belangrijke rol. Itula heeft niet onthuld wie zijn campagne financiert. Opiniepeilingen wijzen op een nek-aan-nekrace tussen Geingob en Itula. Het zal niet verrassen dat Geingob ‘not amused’ is.
Stemmachines
Als geloofwaardigheid en legitimiteit belangrijk zijn, doet de kiescommissie er goed aan eerdere fouten te vermijden. In 2014 was Namibië het eerste Afrikaanse land dat gebruik maakte van elektronische stemmachines. In strijd met de kieswetgeving waren de stemmen niet op papier te verifiëren. Dat werd, ondanks een uitspraak van de rechtbank, niet gecorrigeerd.
Onderzoeksjournalisten ontdekten dat de kiescommissie vier van de machines had ‘uitgeleend’ aan Swapo voor interne partijverkiezingen in 2017. Die verdwenen vervolgens. Dat nieuws versterkte de bedenkingen die er al waren over het stemproces.
De kiescommissie stelde dat, bij een geschil over de verkiezingsresultaten, via papier de stemmen te achterhalen zijn. Het stemproces op papier vastleggen zodat het achteraf te controleren is, is echter iets anders dan een papieren bewijs voor kiezers dat ze geregistreerd zijn om te kiezen voor de partij of kandidaat waar ze op gestemd hebben.
And the winner is?
De politieke stabiliteit in Namibië was tot nu toe geworteld in de dominantie van Swapo. De uitdagers van de partij zullen een zware strijd moeten voeren. Als ze voet aan de grond krijgen, moeten ze niet op een zijspoor gezet worden door manipulatie van de verkiezingsuitslagen.
Uiteindelijk betekent democratisch bestuur respect voor de wil van het volk. Dat maakt de democratie de winnaar, niet een partij.
Bron: The Conversation