Busani Bafana – IPS. In Zimbabwe zijn dringend politieke en economische hervormingen nodig want het land stevent af op een nationale crisis. Investeerders zijn nu broodnodig, zeggen onderzoekers in een nieuw rapport, ‘maar het land mist de noodzakelijke hervormingscultuur.’
Zimbabwe beleeft een van de ergste droogtes sinds tientallen jaren. Het Wereldvoedselprogramma (WFP) van de Verenigde Naties zette het land onlangs nog mee in de lijst van vijftien ergst bedreigde landen.
Meer dan zeven miljoen Zimbabwanen kampen met extreme voedselonzekerheid, te wijten aan de slechte graanoogst die vorig jaar maar de helft opbracht van wat hier normaal is.
Noodhulp van EU
Deze maand zal het WFP de hulp opschroeven om zo minstens 4,1 miljoen mensen op het platteland te bereiken omdat zij het hardst getroffen zijn.
Gisteren liet ook de Europese Commissie weten dat er een budget van 22,8 miljoen euro wordt vrijgemaakt voor humanitaire hulp in Eswatini, Lesotho, Madagaskar, Zambia en Zimbabwe.
‘In regio’s waar de droogte genadeloos toeslaat moeten veel gezinnen geholpen worden want ze hebben te weinig eten door mislukte oogsten, slechte toegang tot water en in sommige plaatsen zijn de prijzen voor voedsel onbetaalbaar’, zei de Commissaris voor Crisismanagement Janez Lenarčič. ‘Deze meest kwetsbare mensen wil de EU nu helpen.’
Het grootste deel van het budget, 16,8 miljoen euro, gaat naar voedselhulp en basis gezondheidszorg in Zimbabwe.
Hervormingen noodzakelijk
Vorige week publiceerde het Zuid-Afrikaanse Instituut voor Internationale Zaken (SAIIA) de studie G20 Compact with Africa: No Reformers, No Compact- The Zimbabwean Case Study.
De studie van deze onafhankelijke denktank stelt dat de G20 Compact met Afrika (CwA), een investeringsraamwerk dat werd geïnitieerd door de Groep van 20 landen (G20) in 2017, de economische transformatie in Zimbabwe enkel maar kan ondersteunen als het land bereid is tot hervormingen.
Deze vrijwillige compact is tot op vandaag ondertekend door twaalf Afrikaanse landen: Benin, Burkina Faso, Ivoorkust, Ethiopië, Rwanda, Senegal, Togo en Tunesië. Zimbabwe heeft niet getekend.
De compact streeft naar economische groei, de creatie van arbeidsplaatsen en een gunstig investeringsklimaat. Door dit partnerschap zijn Afrikaanse regeringen immers verantwoordelijk voor speerpunthervormingen zodat hun land aantrekkelijk wordt voor internationale investeerders.
De focus van het CwA is het bevorderen van duurzame ontwikkeling in die Afrikaanse landen die de uitnodiging hebben aanvaard om deel uit te maken van het initiatief na hervormingen volgens drie economische principes: macro-economie, bedrijfsleven en financiën.
Ooit voorbeeld van democratie
‘Als strategie heeft het CwA-raamwerk het potentieel om de economische hervormingen van Zimbabwe te ondersteunen’, stelt de studie. Verder wordt erop gewezen dat de compact belangrijk is voor Zimbabwe’s Transitional Stabilisation Programme (TSP) dat in 2018 werd voorgesteld als blauwdruk voor economisch herstel.
Maar de politieke crisis achtervolgt Zimbabwe al enige tijd. Nochtans stond deze Zuid-Afrikaanse natie ooit model voor economisch succes en democratie in Afrika. Vandaag is het leven er moeilijk. Burgers moeten vechten tegen hoge kosten voor levensonderhoud en veel noodzakelijke middelen zijn schaars: water, elektriciteit, valuta, banen, voedsel en zelfs politieke vrijheid.
Het rapport geeft een analyse van de economische ellende in Zimbabwe en stelt dat die het resultaat is van een combinatie van factoren, waaronder economisch wanbeheer, chaotische landhervorming, inheems beleid, politieke instabiliteit en fiscale corruptie.
Koude ontvangst
Ondanks de relevantie van de compact is die op weinig enthousiasme onthaald door de beleidsvoerders in Zimbabwe. Volgens de studie zijn weinig economische stakeholders zich hiervan bewust en de onderzoekers zien hierin een bewijs dat de overheid wanhopig op zoek is naar snelle oplossingen voor de economische crisis.
De studie merkt ook op dat er geen hervormingscultuur bestaat onder diegenen die verantwoordelijk worden geacht hervormingen in Zimbabwe door te voeren.
Bovendien heeft het land een geschatte schuld van meer dan 8,2 miljard dollar, wat mogelijke samenwerkingen met de internationale organisaties binnen het compact hebben bemoeilijkt.
‘De vereffening van die achterstallige schulden en sancties staan centraal in de implementatie van hervormingen, maar dit heeft corruptie bevorderd en staat hervormingen juist in de weg’, zeggen de onderzoekers. Daarom is er volgens hen ‘geen CwA voor Zimbabwe.’
Corrupte regeringspartij
Economisch analist John Robertson zegt dat niemand het eens is met de regering op vlak van de economische sancties die door de westerse landen worden opgelegd aan personen die worden beschuldigd van mensenrechtenschendingen in Zimbabwe.
‘De sancties werden niet toegepast; ze hebben het falen van Zimbabwe niet veroorzaakt. Het falen is een gevolg van onze beslissing om de grootste industrieën te sluiten’, zegt Robertson. Hij verwijst hiermee naar de verwoesting van de landbouwsector en het ineenstorten van de verwerkingsindustrie. ‘Er werden beleidskeuzes gemaakt die onze productie schade hebben berokkend, te beginnen bij de landbouw’.
Volgens David Moore, onderzoeker en politiek econoom aan de Universiteit van Johannesburg, kon de heersende partij Zimbabwe African National Union – Patriotic Front (ZANU PF) het ‘westen te vriend houden’ door de neo-liberale beloftes waar te maken.
Maar corruptie tekent de partij, zegt hij, en de inmenging van het leger is een fundamentele pijler van de politiek in het land.
Greep op de samenleving
Volgens politiek commentatrice Rudo Gaidzanwa zal het heel wat moeite kosten om de heersende partij en de banden met het leger tot sociale en politieke hervormingen te dwingen.
‘De politieke en economische hervormingen die de burgers willen, zullen de belangen van de militaristische elementen in de staat en de veiligheidssector ondermijnen’, zegt Gaidzanwa die ook sociologie doceert aan de Universiteit van Zimbabwe.
‘ZANU zal niet wijken voor een model dat hun greep op de staat en de samenleving in de weg staat. Betekenisvolle hervorming is niet waarschijnlijk tenzij er omvangrijke sociale en politieke veranderingen plaatsvinden in Zimbabwe’, zegt ze, daaraan toevoegend dat de regering en bepaalde elites de economische sancties hebben gebruikt als een handig excuus om de verantwoordelijkheid voor economische en sociale crises te ontlopen.
Sancties hebben de president en zijn vertrouwelingen niet belet om minerale hulpbronnen te plunderen. De huidige chaos bleek ideaal om aan het plunderen te slaan en de rechtsstaat en democratie te ondermijnen, zegt Gaidzanwa.
Mugabe
Zimbabwe’s vorig jaar overleden president, Robert Mugabe, die in november 2017 van de macht werd gehaald, wordt ervan verdacht dat hij honderden miljoenen dollars heeft verduisterd, alhoewel een exact cijfer nooit officieel werd meegedeeld.
Tendai Biti, Zimbabwe’s minister van Financiën tussen 2009 en 2013 vertelde aan Deutsche Welle dat Mugabe en zijn familie niet de enigen waren die het land hebben geplunderd. Volgens hem is ongeveer 15 miljard dollar ‘verdwenen via andere kanalen.’
Nadat Mugabe uit zijn functie was ontzet, gingen Zimbabwanen in juli 2018 naar de stembus om een nieuwe leider te kiezen, waarbij Emerson Mnangagwa 50,8 procent van de stemmen won in vergelijking met Nelson Chamisa 44,3 procent. De resultaten werden echter betwist.
‘Deze situatie is symptomatisch voor onze strijd’, zegt Gaidzanwa.
Hoop voor de toekomst?
Econoom en voormalig parlementslid Eddie Cross ziet de situatie anders. Hij vindt dat Zimbabwe, ondanks de huidige uitdagingen, een goede start heeft gemaakt om economisch terug te kunnen floreren.
‘We hebben een fiscaal overschot, de overheidssalarissen zijn fors gedaald, we hebben een overschot op de betalingsbalans en bijna 1 miljard dollar op bankrekeningen’, zegt Cross, eraan toevoegend dat de schuld van het land is gedevalueerd en de export winstgevend is.
‘Stabiliteit is niet langer een probleem, enkel financiering wordt een uitdaging omdat we echt voor onszelf moeten zorgen’, zegt hij. ‘Een paar miljard dollar zou nuttig zijn. Misschien kunnen we mevrouw [Grace] Mugabe overhalen om wat geld uit het buitenland over te maken.’
Cross gelooft dat Zimbabwe kan profiteren van de CwA van de G20, ook al is het land een paria-staat.
‘Ik denk dat de Brexit belangrijk is en het IMF. Als we onze kaarten goed uitspelen en doorgaan met hervormingen, zie ik geen reden waarom de situatie er in 2021 niet heel anders zou kunnen uitzien.’