Marokko

Van alle Afrikaanse landen ligt Marokko in West-Europa het gemakkelijkst in de mond. Dank zij zijn geografische ligging – slechts een 14 kilometer brede Straat van Gibraltar scheidt Marokko van het Europese vasteland – vervult het land van oudsher een brugfunctie tussen de tussen Afrika en Europa, tussen de Arabische en de Westerse wereld. Marokko lag mee aan de basis van het grote Moorse rijk, dat eens een voorbeeld was van een harmonische multiculturele samenleving. Ook immigratie van Marokkanen en het toenemende toerisme brachten dit land dichter bij de Westeuropese bevolking. Desondanks blijkt de kennis van het hedendaagse en het historische Marokko vaak beperkt en veeleer oppervlakkig te zijn.

Marokko is ook het land waar wij gedurende dertig jaar intensief bij betrokken zijn geweest; deels door ons werk maar vooral door de vele vrienden die wij hebben met een Marokkaanse achtergrond.

Mede door de actuele situatie en omdat het een invloed heeft op een aantal vrienden van ons, gaan wij wat dieper in op het Marokkaans familierecht – de Mudawwanah.

De ontwikkelingen in Marokko gaan snel en zijn boeiend om te volgen. Bovendien is Marokko een zeer aangenaam en makkelijk land om te bereizen, ook al vanwege de steeds verbeterende infrastructuur.

In 2007 en 2008 hebben wij opnieuw Marokko bezocht. Deze relatieve korte tochten hebben zich vooral in het zuiden afgespeeld.  zie: Diashow flickr – Essaouira 2008 en Straatbeeld van Marokko

Cijfers (schattingen over 2008[22])
BBP (PPP): $ 136 miljard
BBP groei: 6,5%
BBP per inwoner (PPP): $ 4400
Inflatie: 2,0%
munteenheid: dirham (DH); koers €1 = 11,3 DH (30 september 2008[23])
werkloosheid: 10%
bevolking onder de armoedegrens: 15%
exportproducten: textiel, elektrische onderdelen, anorganische chemicaliën, transistors, onbewerkte mineralen, kunstmest (incl. fosfaten), aardolieproducten, citrusproducten, groenteproducten en vis.
exportlanden: Spanje 21,2%,Frankrijk 19%, Verenigd Koninkrijk 4,9%, Italië 4,9%, India 4,2% (2006)
importproducten: ruwe aardolie, textielproducten, telecommunicatieproducten, graan, gas en elektriciteit, transistors, kunststoffen
importlanden: Frankrijk 16,3%, Spanje 13,7%, China 7,3%, Italië 6,8%, Saoedi-Arabië 6,5%, Duitsland 6%, VS 4.6%, Nederland 4.1% (2006)

In 682 veroverde het Islamitisch Kalifaat het gebied en werd de islam geïntroduceerd. In 739 begon de Grote Berberopstand onder de Marokkaanse Berberstammen. Deze verspreidde zich binnen een zeer korte periode over heel de Maghreb en Spanje. Hoewel de opstand vier jaar later werd neergeslagen, was de centrale macht van het Kalifaat sterk aan het afnemen. Vanaf het begin van de achtste eeuw regeerden verschillende dynastieën over gebieden in de Westelijke Maghreb: het koninkrijk van Nekor (710-1019), de Barghawata (744-1058), de Idrisiden (780-974) en Sijilmasa (771-1051). De Berberse Almoraviden verenigden in de 11e eeuw voor het eerst het huidige Marokko en zij stichten de beroemde hoofdstad Marrakesh. Onder hun bewind zou het land voor het eerst bekend komen te staan als Marokko. Bekende dynastieën waren de Almohaden (1147-1269) en de Meriniden (1215-1465) en de Saadis (1509-1654). Onder die eerste was Marokko enige tijd een wereldmacht. Vanaf de elfde eeuw volgden vernietigende invallen van de Banu Hilal bedoeïenen. Met hun komst zou het land een versnelde periode van arabisering doormaken. De Arabische migratie was een belangrijke oorzaak voor een lange periode van anarchie in de Maghreb, waarin piraterij vrij spel kreeg.

In 1415 werd de stad Ceuta door de Portugezen veroverd. Later werden meer steden veroverd door Spanjaarden en Portugezen, maar rond 1700 waren de steden weer heroverd door de Marokkanen. Na de val van de Meriniden werd de macht uitgeoefend door het laatste Berberse koningshuis van Marokko, dat van de Wattasiden. In 1554 werden zij verslagen door de Saadis en daarmee kwam het land onder Arabische heerschappij. De Saadi dynastie handhaafde zich tot 1659. De Sa’adi-sjarifen brachten in 1578 bij Kasr al-Kabir de Portugezen een beslissende nederlaag toe. Ook bleef het grondgebied van het huidige Marokko buiten het Ottomaanse Rijk, dat wel delen van het huidige Algerije en Tunesië in zijn macht had. De Ottomanen hadden echter wel invloed in de Maghreb regio. In 1650 kwamen Alaouieten aan de macht die zich als monarchen wisten te handhaven.

Nadat Algerije in 1830 door de Fransen veroverd was op de Ottomanen, steunden de Marokkanen de Algerijnse opstandelingenleider Abd el-Kader, wat tot een oorlog leidde. Begin twintigste eeuw sloot Frankrijk met Groot-Brittannië en Spanje overeenkomsten over Marokko. Hierbij werd Marokko verdeeld in een internationale zone Tanger, een Franse invloedssfeer en een Spaanse invloedssfeer; deze verdeling vond mede zijn oorzaak in het Panther-incident in 1911, toen Duitsland in de haven van Agadir met een kannonneerboot gewapende steun aan de sultan toezegde, in ruil voor de status van Duits protectoraat voor Marokko. Na onderhandelingen tussen de Fransen en de Duitsers erkende Duitsland toch het Franse protectoraat. De eerste president-generaal in het protectoraat Marokko was generaal Lyautey.

Abdelkrim el Khettabi, een Riffijns verzetsheld, initieerde in de jaren twintig een islamitisch geïnspireerde volksopstand onder de Riffijnen, gericht tegen zowel de koloniale machten als tegen de onderdanige Marokkaanse machthebbers. De opstand werd met vereende krachten neergeslagen. In 1932 werd de oase Tafilalet door de Fransen bezet en in 1934 werd heel Marokko uiteindelijk onder Frans gezag gebracht. In 1939 sloten de Marokkanen zich aan bij de beweging van de Vrije Fransen van generaal De Gaulle. In 1943 werd de Verenigde Onafhankelijkheidspartij (Istiqlal) opgericht door de nationalisten (Allal al-Fasi was een van haar voormannen). Deze partij eiste volledige onafhankelijkheid voor Marokko met een constitutionele vorm van regering onder koning Mohammed V, die het nationalisme steunde. Onder Franse druk ging koning Mohammed V en zijn gezin in augustus 1953 in ballingschap. Mohammed ibn Arafa werd door Frankrijk als de nieuwe koning van Marokko aangekondigd.

Nadat ibn Arafa aan de macht gekomen was, brak er een periode van fel gewapend verzet van de Marokkanen aan. Hierdoor kon Ibn Arafa de situatie niet meer in de hand houden en vluchtte hij naar Tanger. Mohammed V keerde op 5 november 1955 terug als koning van Marokko. Op 2 maart 1956 werd Marokko onafhankelijk van Frankrijk. Later werden aparte verdragen met Spanje gesloten waardoor de Spanjaarden vrijwel gelijktijdig met Frankrijk Marokko’s onafhankelijkheid erkenden. Maar de Spanjaarden hielden zowel de noordelijke enclaves (Ceuta en Melilla), de zuidelijke enclave (Ifni) als de Westelijke Sahara onder hun macht. Op 12 november 1956 werd Marokko lid van de Verenigde Naties en op 1 oktober 1958 lid van de Arabische Liga. In december 1965 werd door de Verenigde Naties een resolutie aangenomen volgens welke Spanje Sidi Ifni en de Westelijke Sahara moest dekoloniseren. Op 30 juni 1969 besloot Spanje alleen Ifni aan Marokko over te dragen, terwijl de Westelijke Sahara in Spaanse handen bleef.

Koning Mohammed V overleed op 3 maart 1961, waarna zijn zoon Hassan II op de troon kwam. In 1963 braken de eerste grensconflicten met Algerije uit. Dit werd de “Zanden Oorlog” genoemd. In februari 1964 werd het conflict geregeld en werd een gedemilitariseerde zone ingesteld. In december 1964 bracht Hassan II een bezoek aan Tunesië om de banden tussen beide landen te verbeteren die ernstig waren verstoord toen Tunesië in 1960 de onafhankelijkheid van Mauritanië erkende. In januari 1970 werd Mauritanië volledig door Marokko erkend en in juni 1970 werd er reeds een samenwerkingsverdrag tussen beide landen getekend. In 1972 werd per referendum een constitutie aangenomen, die het land tot constitutionele monarchie maakte. In juli 1971 delegeerde Hassan II na een mislukte staatsgreep alle burgerlijke en militaire bevoegdheden aan generaal Mohammed Oufkir. Op 16 augustus 1972 deden officieren van de luchtmacht onder leiding van generaal Oufkir een mislukte greep naar de macht. Deze mislukte staatsgreep werd gevolgd door ingrijpende zuiveringen in de legertop en de daders werden allen geëxecuteerd. In 1976 werd de Westelijke Sahara door Marokko geannexeerd, nadat op 6 november 1975 de Groene Mars was georganiseerd. Dit gebied staat nog steeds voor een groot deel onder Marokkaanse controle.

Op 23 juli 1999 overleed Hassan II aan de gevolgen van een hartaanval. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Mohammed VI, die probeert het land gematigd te moderniseren. De begrafenis van Hassan II werd door ruim twee miljoen Marokkanen en door veel internationale hoogwaardigheidsbekleders bijgewoond. Na de komst van Mohammed VI werd in november 1999 Driss el Basri, de invloedrijke minister van Binnenlandse Zaken, ontslagen. Ook zijn na de komst van de nieuwe koning enkele vooraanstaande dissidenten naar Marokko teruggekeerd. De Imazighen, onder Hassan II structureel achtergesteld, kregen nu een betere positie en ook de positie van de vrouw werd flink verbeterd.

2. Het Atlasgebergte bestaat uit de Midden-Atlas (de noodwestelijkste keten van de Atlas) en de Hoge Atlas die verbonden is met de zuidelijkste keten, de Anti-Atlas. De Hoge Atlas bestaat voornamelijk uit een serie hoge plateaus (tot 2000 m), die de zuidzijde van de vlakte van de Sous begrenzen en in terrassen naar de wadi`s in het voorland van de woestijn afdalen.

3. De hoogvlakte van Oost-Marokko, een steppe in de regenschaduw van de Atlasketens. Hier ligt het brede dal van de 530 km lange Moulouya, die ontspringt op de Midden-Atlas en uitmondt in de Middellandse Zee. Afdalend van het Atlasgebergte naar het zuidoosten ligt op een hoogte van 1500 à 1600 meter een plateaulandschap, dat door een breuklijn gescheiden wordt van de Sahara. De beweging langs dit breukvlak veroorzaken soms hevige aardbevingen (verwoesting van Agadir in 1960).

4. Het gebied ten noordwesten van de Atlas. Er zijn drie landschapsvormen te onderscheiden, een vruchtbare kustvlakte, meer landinwaarts een droog, steppeachtig, minder vruchtbaar plateau en tenslotte een strook aan de voet van het gebergte. Deze laatste is rijk aan water en vormt een aaneenschakeling van boomgaarden, waarvan de oase van Marrakech het middelpunt vormt.

Stedelijke bevolking

Onder andere door deze snel groeiende bevolking, gebrek aan eigen kapitaal, een voor de industriële ontwikkeling te kleine binnenlandse markt, gebrek aan gekwalificeerde arbeidskrachten en afhankelijkheid van enkele exportproducten (fosfaat en landbouwproducten). De afhankelijkheid van buitenlands kapitaal is groot en de staatsschulden zijn enorm (in 1994 in totaal US $ 22,5 miljard). De import was in 1993 bijna 50% groter dan de export (in 1974 nog ruim 10%). Het bruto nationaal inkomen (bnp) per hoofd van de bevolking bedroeg in 1994 $ 1150; in vergelijking met Nederland: $ 24.400  De werkloosheid, vooral onder de jongeren, is groot. Het toerisme wordt een steeds belangrijkere bron van inkomsten; het draagt voor ca. 11% bij in de deviezeninkomsten van Marokko en geeft aan 5% van de bevolking werk. Sinds 1983 worden de door de staat beheerste bedrijfstakken voor een deel geprivatiseerd.

Economische groei – De Marokkaanse economie heeft, dankzij een stevige expansie in de bouwsector, in het eerste trimester van het jaar 2004 (evenals in de loop van het jaar 2003) een constante groei gekend.

Ook de sectoren openbare werken, transport en communicatie vertonen gunstige resultaten. Deze groei wordt gestimuleerd door de stijgende binnenlandse vraag, het herstel van de investeringen, overdrachten van Marokkanen die in het buitenland werken en een relatief lage inflatiegraad.

De lichte depreciatie van de MAD ten opzichte van de euro heeft de vraag naar Marokkaanse producten in de EU positief beïnvloed. De reële groei van het BNP voor het jaar 2003 wordt op 5% geschat (tegenover 3,2% in 2002).

Werkloosheid – In het eerste kwartaal van 2003 was 11,9 % van de beroepsbevolking werkloos, tegenover 12,2 % in dezelfde periode het jaar ervoor. De verbetering in de werkgelegenheid is voornamelijk te danken aan de stijging in de agrarische product. Er zijn 290.800 nieuwe banen gecreëerd, waarvan 222.700 in stedelijke gebieden en 68.100 in rurale gebieden.De doelstelling is dat in 2007 het werkloosheidspercentage onder de 10 % moet zijn.

Buitenlandse schuld – Het proces van de vermindering van de buitenlandse schuld heeft zich voortgezet in 2003. De buitenlandse schuld is verminderd met 12 percent, dankzij de verbetering van de buitenlandse liquiditeit van Marokko en door de versnelling van de structurele hervormingen.

Landbouw, Bosbouw en Visserij –

De landbouw is één van de belangrijkste sector in de Marokkaanse economie, waarin 34% van de beroepsbevolking in Marokko werk vindt. Ongeveer 34 miljoen ha is in cultuur gebracht en 25% daarvan is akkerbouwgrond.

Van de akkerbouwgronden behoort ca. 6 miljoen ha tot de traditionele sector en ca. 1 miljoen ha tot de zgn. moderne sector, die 25% van de totale oogst levert. Naast granen is de verbouw van citrusvruchten, tomaten en aardappelen van belang. De verbouw van suikerbieten in Marokko heeft een spectaculaire groei doorgemaakt.

Bosbouw is voor bijna 100% een staatsaangelegenheid. De totale oppervlakte aan bos bedroeg in 1994 ca. 5 miljoen ha, 12% van het totale landoppervlak. De opbrengst wordt gebruikt als brandhout en verwerkt in de bouw- en meubelindustrie. Marokko is het derde kurk producerende land ter wereld.

De overwegend extensieve veehouderij van de traditionele sector dekt de vraag naar vlees niet en invoer is bijgevolg nodig. Perioden van droogte dwingen tot noodslachtingen, waardoor de veestapel soms tot de helft moet worden teruggebracht. Het gevolg is dat de huidenprijzen plotseling scherp dalen.

Visserij. De bijzonder visrijke Atlantische kustwateren zijn erg belangrijk voor Marokko. De Marokkaanse regering heeft als doel gesteld om de vissersvloot te moderniseren, om de komende tijden meer vis te kunnen vangen. De hoeveelheden gevangen vis verschillen sterk per jaar. Marokko is op een na de grootste sardine-exporteur van de wereld.

De formele kenmerken van een parlementaire democratie zijn aanwezig. In 1996 kwam er bij referendum een parlement met twee kamers. De Kamer van Volksvertegenwoordigers (325 leden) wordt in algemene verkiezingen gekozen en zit drie jaar. De Kamer van Adviseurs (270 leden) wordt indirect gekozen. Elke 3 jaar wordt van deze Kamer een derde deel van de leden vervangen. De jongste verkiezingen voor de Kamer van Volksvertegenwoordigers vonden plaats op 27 september 2002. Gemeenteraadsverkiezingen die voor voorjaar 2003 stonden gepland zijn uitgesteld tot 12 september 2003.

De laatste parlementsverkiezingen vonden plaats in september 2007. Deze verkiezingen kenden een lage opkomst van 37 procent; in 2002 was de opkomst 52 procent. De Istiqlalpartij (conservatief nationalistisch) kreeg de meeste zetels in het parlement, namelijk 52 van de 325. De USFP (socialistisch) zakte, na de politiek tien jaar gedomineerd te hebben, met 38 zetels naar de vijfde plaats. De gematigd islamitische PJD kwam op de tweede plaats met 46 zetels. In totaal hebben 26 partijen zetels in het parlement gewonnen. Abbas al-Fassi, leider van de Istiqlalpartij, is benoemd tot premier. Het kabinet betaat verder uit leden van de coalitiepartijen (de Istiqlalpartij, de Rassemblement national des indépendants, de USFP en de Parti du progrès et du socialisme) en een aantal onafhankelijke ministers

Mudawwanah

Vrouwen hebben  bijna voor alles toestemming nodig hebben van hun man, broer of vader. Zo kunnen zij niet zelf echtscheiding aanvragen. Als ze door hun man worden verstoten, wat vaak gebeurt, krijgen ze maar drie maanden alimentatie. En ze verliezen de voogdij over hun kinderen. Onder druk van vrouwen- en mensenrechtenorganisaties stelt de Marokkaanse regering in het najaar van 1999 ‘het Marokkaans nationaal actieplan ter verbering van de positie van vrouwen’ op. De Marokkaanse koning Mohammed VI heeft in 2003 aangekondigd dat hij de familiewetgeving zal moderniseren.  De huwbare leeftijd van meisjes is verhoogd van 15 naar 18 jaar. Zij hebben niet langer toestemming nodig van de vader om te trouwen en er is een vorm van eigendom binnen het huwelijk geregeld. Tevens moet de eerste vrouw toestemming geven aan de man voordat hij een tweede vrouw mag trouwen.

Maandag 24 januari 2005 was een Landelijke presentatie van informatiebrochures over het Marokkaans familierecht voor Marokkaanse vrouwen, hulpverleners en andere belangstellenden. Georganiseerd door de landelijke werkgroep Mudawwanah.